Að ráðstafa tapinu. Hugleiðingar um verðtryggingu.

 Eitt af því stærsta sem vestrænir stjórnmálamenn hafa staðið frami fyrir síðustu áratugina er sú spurning hvað eigi að gera við tapið sem kom í ljós við hnattrænt hrun frjálshyggjunnar. Það er nefnilega svo skondið að einhvernvegin þarf að ráðstafa fyrirbrigðinu, þó allt hafi það verið byggt á óraunverulegu loftbólurugli sem í raun voru aldrei nein verðmæti.

 Þegar menn standa frami fyrir vandasömum úrlausnum er mikilvægt að kafa djúpt, og skilgreina, að öðrum kosti er líklegt að úrræðin verði bara áframhaldandi klastur til að lappa upp á ónýta hluti.

 Í stöðunni sem nú er uppi er hin risastórra spurning því eftirfarandi.                                      Hverjir eiga að taka á sig tapið?  Frjálshyggjan er fljót að svara. Í hennar heimi er ekkert heilagra en fjármagnið og því engin spurning að senda á reikninginn beint á almenning. Síðustu mánuði höfum við hundruð dæma um slík uppgjör frá vöggu frjálshyggjunnar, Bandaríkjunum, þar sem almannafé er ausið í botnlausa hít einkafyrirtækja án þess svo mikið sem setja einn tilsjónarmann um hvernig fjármununum er varið.

 Á Íslandi stöndum við frammi fyrir sömu spurningu, og ekki er að sjá að svörin verði önnur, að öðru leiti en því að hér á landi hafa menn haft vit á að taka sér stjórnunarlegt áhrifavald með framlaginu, allavega í flestum tilvikum.

 Í frábæru viðtali í Silfri Egils í janúar síðastliðin, benti Gunnar Tómasson hagfræðingur á hvers vegna við í raun fáum engar aðrar hugmyndir um lausnir á vandanum. Á honum var að skilja að það væri sama hvert leitað yrði eftir aðstoð eða sérfræðiráðum, niðurstaðan yrði alltaf mjög áþekk af þeirri ástæðu að allt hagkerfi vesturlanda sé byggt upp með sömu hugmyndafræðinni og allir sem í því starfa, nálgist viðfangsefnið út frá þeim einsleitu hugmyndum sem almennt séu viðurkenndar. 

 Í raun er þetta afskaplega alvarleg staðreynd, og til sönnunar því að Gunnar hefur rétt fyrir sér varðandi hve einsleitur sérfræðingahópurinn er tek ég tvö dæmi.

 Í nýlegu viðtali við Bankastjóra Nýja Kaupþings lýsir hann því, hve mikinn áhuga hann hafi á því í samstarfi við aðra banka og opinbera aðila að endurreisa hlutabréfamarkaðinn á Íslandi. Maðurinn er sem sagt í forsvari fyrir eina rústina af fjármálakerfi þjóðarinnar en virðist ekki vera mikið að velta fyrir sér því brýnasta sem varðar hag almennings, sem margur hvert á þó efnahagslegt líf sitt undir hvernig bankanum hans tekst að vinna úr erfiðum málum.

 Í lítilli fréttaskýringu í Fréttablaðinu 6.janúar síðastliðin var vitnað í grein úr Economist sem fjallaði um íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið. Niðurstaða greinarhöfundar var að kerfið væri gott en að bæta mætti það verulega ef þar væru innleidd afleiðuviðskipti!!! Sem sagt, kerfi sem er án efa stærsta rót þess vanda sem Íslendingar eiga við að etja, þar sem hægt var að veðsetja óveiddan fisk til áratuga, má bæta með afleiðuviðskiptum sem líklega er stærsta ástæða heimskreppunnar sem nú dynur yfir.

 En hvernig má þá nálgast vandamálið öðruvísi? Svarið við þeirri spurningu er sennilega ekki einfalt, en undanfarið hef ég þó velt því fyrir mér hve fáir hafa lagt sig niður við að skilgreina og fanga spurningarnar sem við þurfum að spyrja okkur fyrst, áður en svarið finnst við þeirri stóru.

  Hugsum um hvernig efnahagskerfi er byggt upp í sinni einföldustu mynd. Í mínum huga er það þannig að grunnur alls er eitthvað sem við getum nefnt "neitandi". Í þeim pakka er allt sem fólkið langar í, vantar, þráir, verður að fá o.s.f. endalaust. Allt efnahagskerfi heimsins byggir á þessum "neytanda" meira að segja geimferðir, því þær eru ekki farnar nema vegna þess að hópur/þjóð er tilbúin að láta eyða hluta skattpeninga sinna, til þess þá sennilega að uppfylla einhverskonar stolt.

Hinn aðilinn í kerfinu er svo "framleiðandinn". Allur sá pakki sem fundið hefur upp á einhverju til að uppfylla þarfirnar sem neitandinn hefur. Allt sem við gerum í heiminum snýst um þetta, framleiðsla á vöru jafnt sem þjónustu.

 Þriðji þátturinn sem taka þarf inn í dæmið eru peningar/fjármagn. Fyrirbrigði sem sennilega hefur orðið til í fyrndinni þegar menn létu af einföldum vöruskiptum.

 Mín skoðun er sú að neitandinn sé hér mikilvægast af öllu, þvert á átrúnað frjálshyggjunnar. Margir muna og fleiri hafa heyrt af þeim tíma þegar lán voru ekki verðtryggð og brunnu í raun upp áður en fólk náði að borga þau. Fjármálastofnanir voru þá allar í eigu hins opinbera og auðvitað hafði tímabilið á sér þann galla að fólk sleit hnjáskeljunum við að væla út lán til framkvæmda hjá bankastjórum. Það breytir þó ekki því að á þessum tíma var ýmiskonar uppbygging í samfélaginu og hagkerfið rúllaði með sínum göllum. M.ö.o, það fór ekki allt í þrot þó peningarnir/fjármagnið væri að tapa. 

 En takið því ekki þannig að ég sé að biðja um þessa tíma aftur. En nú þegar peningarnir/fjármagnið hefur valdið alheimskreppu vil ég meina að það sé ekkert eðlisfræðilögmál að velta skuli  tapinu yfir á almenning (neitandann). Með því veikjum við grunninn, tökum úr umferð stóran hóp fólks sem ekki kemur til með að vera annað en þrælar skuldanna og þar með ekki þátttakendur í því að byggja upp efnahagskerfið. Verða óvirkir neytendur til langs tíma.

 Mín niðurstaða er því sú að taka eigi verðtygginguna af nú þegar, og átti auðvitað að gera það strax í haust leið. Leyfa fjármagninu að taka á sig, sinn hluta þess sem afskrifa verður. Auðvitað rýrna bankainnistæður, lífeyrissjóðir og aðrar peningaeignir en með því minkum við álagið á þann þátt sem er efnahagskerfinu mikilvægari, "neitandann".

 Það skiptir í raun litlu hvaða ríkisstjórn við höfum. Meðan enginn stjórnmálamaður hefur til þess kjark að taka slíka ákvörðun erum við í raun að spila áfram með sjónarmið frjálshyggjunnar að leiðarljósi. Skjaldborgin sem slá á um heimilin verður þá byggð úr jafn löngum skuldahala og áður.

 Önnur úrræði sem ríkisstjórnin grípur til snúast þá að mestu um tímalengdina sem fyrirfram ákveðinn hópur fær til að borga brúsann. Enginn talar um að minnka pakkann sem á herðar hans verður lagður.

Og við munum búa áfram við auðvaldshyggju. Kerfi þar sem verja verður fjármagnið með öllum ráðum, það verður áfram heilagt á kostnað neitandans, sem er efnahagskerfinu þó mun mikilvægari.